عزت نفس چیست و چطور میتوان این ویژگی را تقویت کرد؟

عزت نفس خوب است، یک انسان مدرن امروزی باید احساس ارزشنمدی داشته باشد، اگر عزت نفس نداشته باشیم نمی توانیم در زندگی شخصی و اجتماعی خود موفق باشیم…

این جملات را در زندگی خود زیاد می‌شنویم و می‌دانیم که عزت نفس یک صفت یا ویژگی خوب انسانی است.اما در بسیاری از مقالات به ما نگفته‌اند که دقیقا این عزت نفس چیست و ممکن است هیچکدام از ما یک تعریف روشن و واضحی از آن نداشته باشیم و همین موضوع موجب ابهام و سهل انگاری در رسیدن به عزت نفس می شود که تاثیر زیادی بر موفقیت ما در زندگی دارد.

 قبل از اینکه به احساس ارزشنمدی و انواع آن بپردازیم، بهتر است که با یک تعریف کوتاه از آن آشنا شویم بعد اگر دوست داشتید به دنبال تقویت عزت نفس بروید.

 تعریف عزت نفس در روانشناسی

درعلم روانشناسی اصطلاح عزت نفس برای توصیف حس ذهنی فرد نسبت به ارزش های شخصی خود به کار می رود.اگر بخواهیم واضح تر توضیح بدهیم، اینگونه می شود که چقدر برای خودتان احترام و ارزش قائل هستید.این ارزش قائل بودن ناشی از تصورهای مختلف درباره خودمان است که می تواند شامل ارزیابی ظاهری،عقاید و عواطف و رفتار‌های خودمان باشد. مثلا من یک نقاش عالی هستم یا من پدر دلسوزی هستم یا من زیبا هستم و غیره..

 تعریف دقیق از عزت نفس

 اما نکته ای که بهتر است شما به عنوان خواننده این متن بدانید این است که هنوز بعد از دهه‌های متوالی از مطرح کردن عزت نفس، متاسفانه روانشناسان نتوانسته‌اند تعریفی دقیق برای عزت نفس و همچنین ابعاد و کارکرد‌های آن ارائه دهند.

اما در این مقاله برخی از موارد توافق شده در مورد احساس ارزشنمدی که توسط روانشناسان معتبر به اثبات و نتیجه رسیده است، به صورت خلاصه مطرح شده است که بهتر است با آن ها آشنا شویم تا متوجه شوید ما جز کدام یک از دسته‌های عزت نفس هستیم که به غلط در ذهن ما جا گرفته است  و نمی گذارد ما به موفقیت زندگی دست پیدا کنیم.

خصوصیات عزت نفس درونی

عزت نفس هر یک از ما روز به روز و ساعت به ساعت در حال تغییر است.تقریبا اگر روز خوبی داشته باشید، حس و حال خوبی را هم نسبت به خود خواهید داشت و برعکس.

هر فردی دوست دارد این احساس فردی در مورد خودش هر روز و هر لحظه خوب باشد اما از آنجایی که می‌دانید ما در جامعه و اجتماع برای کار های شخصی و اجتماعی خود با افراد زیادی سرو کار داریم و همین ارتباطات گاهی می‌توانند تاثیر زیادی را بر روی ما بگذارند.این تاثیرات گاهی آنقدر زیاد می‌شوند که همان احساسات روز و شب ما را نسبت به خود  تغییر می‌دهند.

اما برخی از افراد هستند که آنقدر خوب این حس عزت نفس را در خود پرورش داده‌اند که می توانند حس خوب خود را در همه حال و شرایط پایدار نگه دارند. اما چگونه؟

شاخه‌های عزت نفس درونی

روانشناسان معتقد هستند که عزت نفس درونی انواع متفاوتی دارد. یعنی حس خاصی که شما نسبت به خود دارید.یا واضح تر بگوییم احساسی که هر کدام از ما در حوزه های مختلف زندگی از خود داریم. مثلا در نقش مادر بودن، کارمند اداره بودن و یا هر حوزه دیگری که با حس خاصی از جانب خود تعریف می شود.

ما جز کدام یک از گرایشات عزت نفس درونی هستیم.

 عزت نفس یا خودشیفتگی

همان طور که در قسمت قبل هم گفته شد، عزت نفس ما در حال نوسان است و این نوسان می تواند تا حد مطلوبی طبیعی باشد. اما باید به خودمان کمک کنیم که  این حس و حال را به یک حالت ثابت و ایده‌آلی برسانیم.

برخی عزت نفس خود را به مرحله خودشیفتگی می رسانند. یعنی آنها به قدری به خود و جایگاه خود احترام می گذارند که دیگر ضعف‌های خود را نمی بینند و برای همین موضوع سریعا با کوچکترین حرف و یا اقدامی می شکنند و روحیه آن‌ها زخم می‌خورد.

به همین دلیل است از نظر روانشناسی توصیه می‌شود که این سطح احساس ارزشمندی شخصی خود را باید در حالت متعادل نگه داریم تا آسیب نبینیم.

مثلا اگر فردی در مورد خود فکر کند که بسیار جذاب است ممکن است از روی خودشیفتگی باشد و یا واقعا ظاهر زیبای او باشد اما در بلند مدت می تواند بر روی رفتار و روحیات فردی او تاثیر منفی بگذارد و مورد رنجش و تنفر دیگران شود.

عزت نفس باید در حالت ایده‌آل باشد.

عزت نفس یا جذابیت ظاهری

یک تصور غلط و اشتباه در بین مردم وجود دارد که گمان می‌کنند بین عزت نفس و ظاهر فردی یک ارتباط مستقیمی وجود دارد. قبل از آنکه به توضیح این تصور غلط بپردازیم ، خوب است بدانید که افرادی که دارای عزت نفس پایینی بوده‌اند، به همان اندازه افرادی که دارای عزت نفس قوی بوده‌اند؛ مورد قضاوت قرار گرفته اند.

اما چرا برخی می‌شکنند و برخی به قدرت و افتخارات خود ادامه می‌دهند، این موضوع بر می‌گردد به نحوه ارائه دادن خودمان در جامعه یعنی اینکه چگونه ویژگی های شخصی و اخلاقی خود را در جامعه ارائه می‌دهیم که یکی محترم می شود و دیگر در سطح پایین می‌ماند.

نمونه ای از جذابیت ظاهری

به عنوان مثال شما دو تا دختر جذاب و زیبا را در نظر بگیرید که قرار است برای یک مهمانی حاضر شوند. به یکی بهترین لباس داده می‌شود و به دیگری بد فرم‌ترین نوع لباس را می‌دهند. حال اگر دختر اول اعتماد به نفس بهتری هم داشته باشد؛ خوب بسیار معقولانه‌تر و با اعتماد به نفس‌تر می‌تواند خود را به جامعه نشان دهد برعکس دختری دیگری که هیچگونه جذابیت کمتری از او ندارد، اما چون اعتماد به نفس و عزت نفس کمتری دارد نمی‌داند خودش را چگونه به مردم و حاضرین نشان دهد تا قابل احترام باشد حتی وقتی که بدترین نوع لباس را به تن دارد.

عزت نفس پایین و بازخورد های مثبت

حالا گاهی اوقات فرد از عزت نفس پایین برخودار است ولی جامعه و افراد حاضر در آن به او بازخورد های مثبتی را ارائه می دهند ولی به دلیل اینکه اعتماد به نفس او پایین است نسبت به ارسال انرژی مثبت مقاومت نشان می دهد و متاسفانه وقتی اعتماد به نفس پایین باشد،احساس شایستگی هم نمی‌کند و نمی‌تواند تعریف و تمجید‌ها را به نقطه ایده‌آل برساند و عزت نفس را در خود تقویت کند.

برخی هم با گفتن جملاتی که من برتر هستم، من زیبا هستم و من در کارم بهترین هستم سعی می کنند حس خوب را در خود القا کنند اما ریشه اصلی در حس ذاتی فرد در مورد خودش می باشد که نیاز به ترمیم دارد و گاهی جملات تاثیری در افزایش عزت نفس ندارند.

 یکی از دلایل کاهش عزت نفس خودآزاری است.

عزت نفس و خودآزاری

بیشتر آسیب‌های که به عزت نفس ما وارد می‌شود، خودآزاری است. یعنی اینکه ما با انتقاد از خود نیاز‌های درونی را یا درست پاسخ نمی‌دهیم و یا با نرسیدن به آن‌ها خود را توجیه می‌کنیم. همین انتقادات و توجیهات بی اساس دلایل خودآزاری شخصی برای فروکش کردن عزت نفس هستند، که باید متناسب با ویژگی و خصوصیات فردی مسئله خودآزاری که به دنبال آن عزت نفس کم می‌شود، به صورت اصولی درمان شود.

درمان خودآزاری که به کاهش عزت نفس منجر می‌شود، باید  طی مراحل علمی درمان شود.

احساس ارزشمندی و سیستم ایمنی ذهنی

برخی از روانشناسان عزت نفس متعادل را معادل سیستم ایمنی ذهنی در نظر می‌گیرند. یعنی هر چقدر این عزت نفس معقولانه‌تر و کاربردی‌تر باشد ما را از آسیب‌های روحی و روانی دور می‌کند.

با این اوصاف ما باید تلاش خود را برای تقویت این سیستم ایمنی عاطفی انجام دهیم،زیرا سیستم ایمنی جسمی ما تحت الشعاع آن قرار دارد و اگر به خاطر عزت نفس پایین با استرس و اضطراب اجتماعی رو به رو شویم در طولانی مدت ممکن است ضربات جسمی جبران‌ناپذیری را متحمل شویم.

عزت نفس معادل است با سیستم ایمنی ذهنی که باید به خوبی مراقبت شود و از خود آزاری‌های ذهنی محافظت شود.

مراحل تشخیص عزت نفس مطلوب

چند روش ساده وجود دارد که می‌تواند تا حدودی نشان دهد آیا شما از عزت نفس مطلوبی برخوردار هستید که این مراحل عبارتند از:

• از پرداختن و وقت گذاشتن برای تجربه های منفی گذشته خودداری می‌کنید
• نیاز‌های شخصی و اجتماعی خود را بدون خجالت مطرح می‌کنید
• نگاه شما به زندگی سرد و منفی نیست
• احساس اعتماد به نفس خوبی در شخصیت و شغل خود دارید و صاحب موفقیت هستید
• از گفتن نه ابایی ندارید چون برخی از نقاط ضعف و نقص خود را پذیرفته‌اید

نشانه های عزت نفس پایین

• شما معتقد هستید که دیگران از شما بهتر و برتر هستند
• ابراز و بیان نیازتان برای شما مشکل است
• بیشتر بر روی نقاط ضعف تمرکز دارید تا اینکه به نقاط قوت بپردازید
• شما اغلب احساساتی مانند شرم و افسردگی و اضطراب را تجربه می‌کنید
• نگاه منفی گرا به زندگی دارید
• ترس شدید از شکست دارید
• در پذیرش بازخورد مثبت مشکل دارید
• در گفتن نه مشکل دارید
• مشکلات دیگران را بر مشکلات خود ارجح‌تر می‌دانید
• با اعتماد به نفس مبارزه می‌کنید تا اینکه آن را تقویت کنید

تاثیر عزت نفس بر زندگی

عزت نفس می‌تواند قسمت مهمی از انگیزه و موفقیت باشد، اما همین احساس ارزشنمدی در سطح پایین و در سطح خیلی بالا می‌تواند برای شخصیت انسان بسیار مضر باشد. بنابراین مانند شمشیر دو لبه است اگر نتوانیم آن را در حد متعادل و ایده‌آل نگه داریم ضربه می‌خوریم.

مثلا اگر همین عزت نفس را به مرحله خودشیفتگی برسانیم که در بالا راجع به آن توضیح دادیم، موجب رنجش دیگران می شود و از ما فاصله می‌گیرند و اگر در حد بسیار پایین بماند که به کمبود اعتماد به نفس منجر می‌شود و در روابط اجتماعی و عاطفی با مشکلات عدیده رو به رو می شویم که در نهایت منجر به عدم موفقیت می‌شود.

پس نتیجه این است که ما عزت نفس می‌خواهیم تا زندگی را با نگرش قاطعانه و مثبت پیش ببریم و به موفقیت برسیم.برای این کار نیاز به نظرات آبراهام مازلو داریم.

نظریه های آبراهام مازلو در مورد احساس ارزشمندی

مازلو یک روانشناس انسان‌گرای امریکایی است که در حوزه عزت نفس کتاب‌های زیادی دارد.که در این بخش  به چند نکته مهم و خلاصه شده از نظریه های او در مورد عزت نفس می‌پردازیم:

• انسان هم به احترام مردم احتیاج دارد و هم به عزت نفس درونی نیاز دارد
• هم عزت نفس درونی و هم احترام اجتماعی هر دو برای رشد فرد و رسیدن به خود واقعی نیاز هستند
• احساس ارزشنمدی بدین معنا است که شما چقدر باور دارید که از عهده عملکردها یا توانایی‌های آینده بر می‌آیید.

تاثیر برنامه‌های تقویت عزت نفس

بسیاری از روانشناسان معتقد هستند که برخی از افراد بعد از شرکت در برنامه‌های آموزشی و دوره‌های موجود که در بازار روانشناسی کم هم نیستند، شاهد تغییر و تحول زیادی در بالا رفتن عزت نفس خود نیستند و این موضوع کمی حیرت‌آور است.

برخی معتقد هستند که برنامه‌ها کاربردی و ریشه‌ای عمل نمی‌کنند. تنها بر موضوع افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس بسنده می‌کنند و فرد مورد نظر بعد از پایان دوره بیشتر سعی می‌کند خاطرات و احساساتی را که قبل از دوره داشته با چند تکنیک کلی به عزت نفس برسد که نتیجه جز تحریف خود نخواهد داشت و او دوباره کمبود احساس ارزشنمدی را تجربه خواهد کرد.

اما چرا این اتفاق می افتد، روانشناسان معتقدند آن‌ها بدون شناخت شخصیتی خود پا در این کلاس‌ و دروهها گذاشته اند که بی‌ثمر بوده است.

آسیب‌های حاصل از عدم عزت نفس

همان‌طور که در این مقاله اشاره شد، عزت نفس برای زندگی اجتماعی و فردی بسیار مورد اهمیت است که اعتماد به نفس با آن همه ابهت و مزیتش در یکی از شاخه‌های عزت نفس قرار می‌گیرد. یعنی اگر شما عزت نفس داشته باشید، ثمره آن به اعتماد به نفس ختم می‌شود. پس این موضوع یعنی احساس ارزشنمدی در زندگی شما می‌تواند آثار گرانبهایی را از خود بر جایی بگذارد که در این بخش از مقاله قصد داریم  در ارتباط با موضوعات مرتبط با عدم عزت نفس و تبعات همراه با آن توضیحاتی ارائه بدهیم.

عزت نفس و اضطراب اجتماعی

عزت نفس یکی از نیروهای برتر فردی در روابط اجتماعی است که هر انسان اجتماعی برای برقراری ارتباط با جامعه و در جهت برطرف کردن نیاز‌هایش باید این نیروی شگفت‌انگیز را در خود رشد و پرورش دهد. اگر به این نیروی  پرکاربرد اتصال ندارید و در ارتباط با نقشش در تمامی وجوه زندگی اطلاعی ندارید، بهتر است نسبت به جایگاه عزت نفس در زندگی خود یک تجدید نظر ویژه داشته باشید تا بهتر بتوانید به خواسته‌های خود در زندگی دست یابید.

به عنوان مثال عدم وجود اعتماد به نفس در شما می‌تواند اضطراب اجتماعی را به همراه داشته باشد. این اضطراب اجتماعی چگونه خود را  نشان می‌دهد؟

مثال اضطراب اجتماعی

 مثلا وقتی که شما در یک اجتماع کوچک یا بزرگ مثل مهمانی یا یک سمینار شرکت کرده‌اید و خود را در حد و اندازه این دو موقعیت نمی‌یابید. بنابراین شروع به تفسیر‌های ذهنی می‌کنید و خود را با دیگران مقایسه می‌کنید که مثلا افراد حاضر در این سمینار بسیار باهوش و باکمالات هستند، پس من در بین این افراد چه کار می‌کنم و یا چقدر دختران یا پسران حاضر در این مهمانی خوشگل و خوش‌تیپ هستند، واقعا نمی‌دانم علت دعوت من بین این آدم‌ها چیست؟ خودم خجالت می‌کشم.

استفاده از این جملات یعنی اینکه شما فاقد عزت نفس کافی هستید. چون باورها و استعدادهای خود را قبول ندارید. باور ندارید که شما هم در دانشگاه با معدل هفده فارغ‌التحصیل شده‌اید. یا فلان مقاله را در فلان مجله چاپ کرده‌اید.

همچنین اصلا خود را نمی‌پذیرید که از سایر افراد حاضر در مهمانی قد و قامت بلندتری دارید و چهره دوست‌داشتنی و جذابی دارید که خیلی از افراد حاضر در مهمانی در این فکر هستند که با شما هم‌کلام شوند.

اما خوب چه فایده‌ای دارد، شما به دلیل عدم باور صحیح نسبت به داشته‌هایتان شروع می‌کنید، خیل عظیمی از افکار منفی را در ذهن خود بسیج کردن که بدون شک دچار اضطراب اجتماعی می‌شوید و ممکن است در همان سمینار به عنوان یک سخنران یا ارائه‌دهنده تپق بزنید و یا یک خرابکاری انجام دهید که دست آخر به خود خواهید گفت ” دیدی گفتم من در حدو اندازه این آدم‌ها نیستم و چه آبروریزی به راه انداختم”

نتیجه اینکه نداشتن احساس ارزشنمدی موجب اضطراب اجتماعی می‌شود که برای کسی که خواهان یک شخصیت فعال اجتماعی است، به شدت مخاطره‌آمیز خواهد بود.

عدم عزت نفس و مقصر یابی

یکی دیگر از مضرات نداشتن عزت نفس مقصر‌یابی است. یعنی اینکه  فرد فاقد عزت نفس به هیچ وجه زیر بار مسئولیت کارها و اشتباهات خود نمی‌رود و همیشه به دنبال مقصر است، چون تصور می‌کند که همیشه در هر نوع ناکامی که داشته است، یک فردی یا یک چیزی حضور داشته که مانع رسیدن او به موفقیت و یا هدف مورد نظر شده است.

بنابراین وقتی با مشکلی مواجه می‌شود، شروع می‌کند به اما و اگر‌های تحلیلی و زمین و زمان را مقصر می‌یابد. این فرد هیچگاه رنگ موفقیت را نخواهد دید، چون نمی‌خواهد بپذیرد که بخشی از مسیر موفقیت ما انسان‌ها در همین شکست‌های گاه به گاه است که پیروزی بدون آن‌ها حاصل نمی‌شود.

مثال موضوع مقصریابی

مثلا فرد فاقد احساس ارزشنمدی قرار است، قصد داشته است، امروز صبح به بانک برود و چک خود را پول کند. اما دیر از خواب بیدار می‌شود و موجودی حساب فرد صاحب چک تا ساعت 9 صبح اعتبار داشته است و بعد از آن حسابش خالی می‌شود. این فرد تا چند روز آینده و یا حتی تا همیشه همسرش را به دلیل بیدار نکردن به موقع مقصر می‌یابد و مشکلاتی که به دنبال این موضوع به وجود می‌آید، همه و همه از نبود عزت نفس خواهد بود.

نتیجه اینکه عدم عزت نفس موجب درگیری‌های ذهنی جهت پیدا کردن مقصر می‌شود که در نهایت مسیر موفقیت و یا رسیدن به هدف را مسدود می‌کند.

عدم عزت نفس و طلبکار بودن

فردی که عزت نفس ندارد، همیشه و همه جا از دیگران و حتی از خدا هم طلبکار است و خیلی کم پیش می‌آید که این فرد از واژه‌های تشکر و یا عذرخواهی استفاده کند؛ چون فکر می‌کند که اگر قرار است کاری را انجام دهد و یا به خواسته‌ای برسد، پس همه باید بدون چون و چرا به او کمک کنند، بنابراین تشکر کردن بلد نیست و یا اگر اشتباه کند، عذرخواهی کردن بلد نیست، چون اشتباه را از طرف مقابل می‌بیند.

مثال طلبکار بودن

مثلا فرد فاقد عزت نفس به بانک می‌رود و کارمند بانک با او  رفتار خوبی دارد. همچنین کار بانکی را به درستی و با سرعت انجام می‌دهد. همسر این فرد بسیار خوشحال می‌شود و خدا را بابت این اتفاق و این کمک بزرگ شکر می‌کند که چقدر زود کارشان درست شد و منتظر نماندند.

اما خودش بدون اینکه حرف همسرش را تایید کند، خیلی طلبکارانه ادعا می‌کند، که این راه‌اندازی کار وظیفه کارمند بانک است. چون حقوق می‌گیرد و یا وام مسکن بلاعوض می‌گیرد که کار مردم را راه بیندازد و الا چرا این همه پول برای باید به جیب امثال این افراد برود.

نتیجه اینکه طلبکار بودن از  نبود عزت نفس حاصل می‌شود که موجب درگیری‌های ذهنی، اجتماعی و شخصی می‌شود، چون فرد فاقد عزت نفس توقعات بی‌جا از محیط و آدم‌های اطرافش دارد.

سخن پایانی

با پی بردن به اهمیت عزت نفس در زندگی و موفقیتی که از زندگی می‌خواهیم؛ بهتر است به فکر راه چاره‌ای برای تنظیم این قدرت نهفته در درون خود باشیم.اما چگونه و به چه طریق؟

 در دوره اموزشی مرد برتر با چهار مرحله جهت افزایش عزت نفس مواجه هستیم که می تواند فرد را به حد متعادل و البته ایده‌آل به پرورش عزت نفس برساند. این چهار مرحله عبارتند از:

• آشنایی بیشتر با افکار و احساسات فردی(شناسایی افکار منفی چالشی)
• چالش افکار منفی یعنی رویارویی افکار مثبت و واقع بینانه با افکار منفی
• پذیرش اشتباهات گذشته به کمک شرایط واقع بینانه‌ای که پیش رو داریم
• رفع مشکلات استرس و اضطراب که از دلایل کاهش عزت نفس هستند.